HPA aksı dediğimiz şey, vücudun stresle başa çıkma “komuta zinciri”dir. Açılımı Hipotalamus–Hipofiz–Adrenal aksıdır. Yani beynin derinliklerindeki hipotalamus, hipofiz bezi ve böbreküstü bezleri (adrenaller) arasında kurulmuş biyokimyasal bir iletişim hattı. İnsanlarda da kedilerde de vardır ama kedilerde bazı “ayarlar” farklıdır.
Normalde nasıl çalışır?
-
Stres algısı: Kedi bir stres faktörüyle (örneğin yeni bir kedi eve geldi) karşılaştığında hipotalamus aktive olur.
-
CRH salınımı: Hipotalamus kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH) üretir.
-
ACTH salınımı: Hipofiz bezi CRH’nin etkisiyle adrenokortikotropik hormon (ACTH) salgılar.
-
Kortizol üretimi: ACTH böbreküstü bezlerini uyarır, kortizol salınır. Kortizol stres yanıtını düzenleyen ana hormondur: kalp hızını artırır, enerji mobilize eder, bağışıklık yanıtını ayarlar.
-
Geri bildirim: Kortizol kandaki düzeyine göre hipotalamus ve hipofizi “frene basmaları” için uyarır. Böylece sistem kendi kendini dengeler.
Kedilerde farklı olan ne?
Araştırmalar gösteriyor ki kedilerde HPA aksı, özellikle kronik stres altında, insanlardan ve köpeklerden daha farklı regüle oluyor:
-
Birçok kronik stresli kedide kortizol yanıtı beklenenden düşük bulunmuş. Yani sistem “yorulmuş” veya “yanlış ayarlı” gibi.
-
Buna karşın sempatik sinir sistemi (adrenalin/noradrenalin hattı) aşırı aktif hale geliyor. Yani kalp atışı, kas gerilimi, mesane sinir uçlarının hassasiyeti artıyor.
-
Sonuç: Kortizolün baskılayıcı/dengeleyici rolü az, adrenalin sisteminin “gaz pedalı” fazla. Bu yüzden kediler stres karşısında mesane ve gastrointestinal sistem gibi organlarda kronik sorunlar yaşayabiliyor (Pandora sendromu, tekrarlayan kusmalar, ishal vs.).
Pandora sendromuyla bağlantısı
-
HPA aksının “bozulmuş fren sistemi” yüzünden kediler stresli olayları tolere edemez.
-
Bu da mesane sinir uçlarında hassasiyete, glikozaminoglikan tabakasında bozulmaya ve ağrı/inflamasyon döngüsüne yol açar.
-
Yani Pandora sendromunu sadece mesane hastalığı olarak değil, stres–sinir sistemi–endokrin sistem–mesane etkileşiminin bozulması olarak düşünmek gerekir.
HPA aksı bir orkestra şefi gibidir; kedilerde şef bazen batonunu düşürüyor, trompetler bağıra bağıra çalıyor, yaylılar sus pus kalıyor. Ortaya çıkan karmaşa da Pandora sendromunun sahneye çıkması oluyor.
Henüz Yorum Yok